Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Μονής Μαλεβυζίου με ιδιαίτερη χαρά σας προσκαλεί στην
εκδήλωση που διοργανώνει με τίτλο “ Όργωμα και Σπορά ” ,
την Κυριακή 22 Νοεμβρίου 2015 και ώρα 10.30 π.μ. στη Μονή Μαλεβυζίου.
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει :
10:30 π.μ. Ομιλία με τίτλο “ Από χέρι σε χέρι και από γενιά σε γενιά, για να μη
χάσουμε αύριο αυτό που έχουμε σήμερα ” με τους συντονιστές της ομάδας ΠΕΛΙΤΙ
Ηρακλείου : Στέλλα Χατζηγεωργίου και Μανώλη Βαρδάκη , στην αίθουσα του Συλλόγου.
11:30 π.μ. Αναβίωση του Οργώματος της Γης με αλέτρι και της Σποράς του Σιταριού ,
στη θέση Πλακάλωνα.
Ελάτε να δείτε την διαδικασία που ακολουθούσαν οι παππούδες και οι πατέρες μας
για να οργώσουν , να πάρετε μέρος στη δραστηριότητα να ενημερωθείτε για τη δράση
της εναλλακτικής κίνησης ” πελίτι ” και στο τέλος να σας κεράσουμε μια ρακί και
εδέσματα που θα ετοιμάσουν οι γυναίκες του χωριού μας !
Στην Ελλάδα η καλλιέργεια γης και των σιτηρών εμφανίζεται την έβδομη χιλιετία π.Χ. Το σκάψιμο, η σπορά και οι άλλες γεωργικές εργασίες γίνονται με αυτοσχέδια ξύλινα εργαλεία.
Στη συνέχεια εμφανίζεται το αλέτρι που αρχικά σέρνεται από τον άνθρωπο και μετά από κάποιο ζώο.
Σπορά
Ο γεωργός περιμένει τα πρωτοβρόχια για να ποτιστεί το χωράφι. Μετά την πρώτη φθινοπωρινή
βροχή μπαίνει στο χωράφι του για να το “ανοίξει”, δηλαδή να κάνει το πρώτο όργωμα, προκειμένου να σπάσει η κρούστα του χώματος από τον ήλιο του καλοκαιριού. Το χώμα αερίζεται και είναι έτοιμο για την επόμενη βροχή. Ακολουθεί το δεύτερο όργωμα (το διβόλισμα) μετά το τρίτο (το τριβόλισμα) και πλέον η γη μπορεί να δεχτεί το σπόρο. Η σπορά αρχίζει κατά τα μέσα του Οκτωβρίου και τελειώνει στις αρχές Δεκεμβρίου. Ο σπόρος πέφτει στα ανοιγμένα αυλάκια και στη συνέχεια ο γεωργός βολοκοπάει το χωράφι του, δηλαδή σκεπάζει το σπόρο με το χώμα. Η απαιτούμενη υγρασία εξασφαλίζεται με τις βροχές και το αβαθές των αυλακιών βοηθάει στη διατήρησή της την άνοιξη. Μόλις φύτρωναν τα σπαρτά και για να μην φουντώσει το φύλλωμα, που θα εμπόδιζε την ανάπτυξη των σταχυών, ο γεωργός άφηνε να βοσκήσουν πρόβατα στο χωράφι του. Είναι μια τακτική που αφαρμοζόταν για αιώνες από την αρχαιότητα (την αναφέρει ο Θεόφραστος) μέχρι το 1950 – 60. Το τυχαίο κόπρισμα των ζώων στη διάρκεια της βοσκής ήταν ωφέλιμο και για το έδαφος και για την καλλιέργεια.
Την άνοιξη τα σπαρτά μεγαλώνουν κατά έναν κόμπο επί τέσσερις μήνες και τον τελευταίο μήνα (το Μάιο) αποκτούν πέντε ακόμη κόμπους και το στάχυ.
Τα εργαλεία
Το αλέτρι: είναι το βασικό εργαλείο του γεωργού για το όργωμα του χωραφιού. Κατασκευάζεται
κυρίως από ξύλο εκτός απο το σκαπτικό τριγωνικό του τμήμα, το υνί, που είναι σιδερένιο. Το αλέτρι μπορεί να έχει ένα υνί, μπορεί όμως να έχει έχει και δύο (δίλετρο).Αποτελείται απο τρία μέρη: την καμάρα (ή σταβάρι), την κοντούρα (ή αλετρόποδα) και τη χειρολαβή (ή αλετρονουρά).
Η βουκέντρα: είναι ένα λεπτό κυλινδρικό ξύλο μήκους 1.20 μ. και έχει σιδερένια τα δύο πρόσθετα άκρα της. Με το ένα αιχμηρό άκρο, το κεντρί, ο γεωργός κεντρίζει τα βόδια να προχωρήσουν, ενώ με το άλλο άκρο, το αξιάλι ή ξύστρα καθαρίζει το χώμα που κολλά στο υνί και εμποδίζει το αλέτρι να προχωρήσει.
Η σβάρνα: αποτελείται απο ένα ξύλινο παραλληλόγραμμο σκελετό στον οποίο προσαρμόζουν
πλεγμένα κλαδιά λυγαριάς αφού προηγουμένως τα έχουν “κόψει” τα έχουν δηλαδή θερμάνει για να λυγίζουν εύκολα. Η σβάρνα χρησίμευε στο γεωργό για το βολοκόπισμα του χωραφιού και το
ψιλοχωμάτισμα μετά τη σπορά, δηλαδή για το στρώσιμο του χώματος και το σκέπασμα του σπόρου.
Δοξασίες
Εθιμα παραδόσεις και προλήψεις γεννήθηκαν με το πέρασμα του χρόνου, προκειμένου να
εξασφαλίσουν τη θεϊκή προστασία, να εξευμενίσουν τα καλά και να κρατήσουν μακριά τα κακά
πνεύματα, να προλάβουν το “κακό μάτι” για να είναι η βροχή ποτιστική, η γη γόνιμη και ο καρπός πολύς.
Οι αρχαίες δοξασίες ενσωματώθηκαν στη νέα θρησκεία και το χριστιανικό εορτολόγιο, και όχι μόνο, δίνει πολλές ευκαιρίες για τη συνέχιση των αρχαίων αλλά και των νεοτέρων εθίμων.
Τις εθιμικές τελετουργίες συναντάμε πριν από τη σπορά, στη διάρκεια της αναμονής για τη βλάστηση και την ωρίμανση του σπόρου, για τα βοηθητικά ζώα, για το θερισμό κλπ.
Τελετουργίες για τη σπορά του σιταριού
Στις 14 Σεπτεμβρίου εορτή του Τιμίου Σταυρού οι γυναίκες βάζουν λίγο από το σπόρο σε ένα πήλινο πιάτο, το πηγαίνουν στην εκκλησία και το αφήνουν δεξιά από την Ωραία Πύλη για να το ευλογήσει ο παπάς. Ο ευλογημένος σπόρος ανακατεύεται με εκείνον που θα σπείρουν την πρώτη ημέρα της επόμενης σποράς. Μέσα στο σακί με το σπόρο βάζουν τρεις σκελίδες σκόρδο για να μην ματιάζεται, ένα καρφί, για να στέκεται όρθιο το καλάμι των σπαρτών και σουριά από ρόδι για να γίνουν χοντροί οι σπόροι του σταριού σαν του ροδιού.
Την πρώτη ημέρα που πηγαίνει ο γεωργός για σπορά, φυλάγεται από το “κακό συναπάντημα”.
Φεύγει νύχτα για το χωράφι του. Ανάβει φωτιά για να βλέπει και χαράζει τις σποριές. Οταν ξημερώσει γονατίζει προς την Ανατολή, κάνει το σταυρό του και εύχεται “ένα στα είκοσι” δηλαδή κάθε σπόρος να αποδώσει το εικοσαπλάσιο.
Στις 21 Νοεμβρίου , γιορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου, η σπορά βρίσκεται περίπου στη μέση και γι’ αυτό η Παναγία λέγεται “μεσοσπορίτισσα”. Την ημέρα αυτή βράζουν διάφορα δημητριακά και όσπρια, το πολύσπόρια, και τα πηγαίνουν στην εκκλησία να ευλογηθούν. Επειτα όλη η οικογένεια τρώει από αυτά και εύχεται καλή καρποφορία. Λένε πως τα σπαρτά που σπέρνονται μέχρι τις 21 Νοεμβρίου φυτρώνουν γρηγορότερα και εξορκίζουν τη ανομβρία της άνοιξης με την περιφορά εικόνας και με λιτανείες.
Λίγα λόγια για το ” Πελίτι ”
Το “Πελίτι”, είναι η σημαντικότερη εναλλακτική κίνηση στην Ελλάδα που δραστηριοποιείται στη
συλλογή, τη διατήρηση και την διάδοση των ντόπιων ποικιλιών και ξεκίνησε το 1995 από τον Παναγιώτη Σαϊνατούδη. Με επιμονή, υπομονή και πολλές ώρες πορείας με τα πόδια προσέγγισε απίθανα μέρη ανά την Ελλάδα και συνέλεξε μέσα σε πέντε χρόνια πάνω από 1500 ντόπιες ποικιλίες οι οποίες εξέλιπαν ακόμα και από τη Τράπεζα Γενετικού Υλικού της χώρας. Εμπνευσμένος από τις ιδέες της αλληλεγγύης και της ανταλλαγής , μοιράστηκε τους σπόρους αυτούς με μοναδικό χρέος την αναπαραγωγή και κατ’επέκταση τη διάσωση τους. Οι ντόπιες ποικιλίες είναι ένα ζωντανό κομμάτι του πολιτισμού μας που κατάφεραν να φτάσουν ως εδώ έχοντας αντιμετωπίσει μια σειρά από αντιξοότητες. Έχουν χρώματα , αρώματα και γεύσεις που δεν υπάρχουν στις μοντέρνες ποικιλίες.
Το “Πελίτι” κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου και με σκοπό τη διατήρηση της αγροτικής ταυτότητας πραγματοποιεί όλο το χρόνο εξερευνητικές αποστολές στην ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα. Επίσης, έχει τη δυνατότητα να δίνει μικρές ποσότητες σπόρων δωρεάν στους καλλιεργητές, ενώ καταγράφει συντονισμένα την περιοχή των καλλιεργητών και τις ποικιλίες που διατηρούν. Σήμερα το Πελίτι, εδρεύει στο Μεσοχώρι Παρανεστίου Δράμας και έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση της γεωργικής βιοποικιλότητας της χώρας και έχει τιμηθεί γι’ αυτή του την προσφορά στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Η εκδήλωση “ Όργωμα και Σπορά ” συγχρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαικό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης και το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, στο πλαίσιο του Άξονα 4- Προσέγγιση Leader του ΠΑΑ 2007-2013